خلاصه ای از تاریخچه ادبیات ترکیه

7.07.2022

ترکیه

لینک کوتاه

https://izmirtimes.gersuz.com.tr/a/13a1

ازمیرتایمز مقالات> خلاصه تاریخچه ادبیات ترکیه

خلاصه ای از تارخچه ادبیات ترکیه

ادبیات ترکی استانبولی قطعات شفاهی و متون نوشته شده به این زبان را شامل می‌شود که چه در شکل عثمانی چه در اشکال ادبی آن مانند گونه‌ای که امروزه در ترکیه به آن صحبت می‌شود. زبان ترکی عثمانی بیشتر مجموعه نوشتارهای ، تحت تأثیر فارسی و عربی می باشد که با الفبای ترکی عثمانی نوشته می‌شد. خلاصه ای از تارخچه ادبیات ترکیه پس از اسلام

پس از اسلام بر اثر همه گیری دین جدید و برخورد با ایرانیان و مسلمانان تغییراتی در دین، زبان و سبک زندگی‌ ساکنان ترکیه به‌وجود آمد و به سرزمین‌های جنوبی‌تر مهاجرت کردند. ادبیات ترکی در حقیقت به‌ صورت کتبی از همان دوره به وجود آمد و نخستین کتاب ادبی ترکی Kutadgu Bilig بوده که در قرن یازدهم میلادی به پایان رسیده‌است.

کتاب Kutadgu Bilig (به معنی دانش مقدس)

نوشتهٔ یوسف بلاساغونی (مشهور به یوسف خاص حاجب بلاساغونی)

قوتادغو بیلیگ ( کوتادگو بیلیگ ) نخستین اثر ترکی- اسلامی بدست آمده‌است که در سال ۴۶۲ ه‍.ق-۱۰۶۹م. در بلاساغون و کاشغر، از شهرهای آسیای میانه و از مراکز قلمرو قراخانیان (ایلک خانیان-آل افراسیاب) توسط یوسف خاص حاجب بلاساغونی سروده شده‌است و به قول آرمینیوس وامبری، «نخستین اثری است که به ما امکان می‌دهد که به وضع اجتماعی و اداری ترکان نظری بیندازیم» تألیف دیوان لغات الترک دیگر اثر ترکی-اسلامی در قلمرو قراخانیان اثر محمود کاشغری، دو سه سال پس از این کتاب پایان پذیرفته‌است و در هیچ‌یک اشاره‌ای به دیگری نشده‌است. این دو اثر به زبان ترکی خاقانی که زبان ادبی آسیای میانه و زبان دولتی قراخانیان بوده، نوشته شده‌اند.

واژهٔ قوتادغوبیلیگ در دوران مغول نیز وجود داشته که به مجموعه واژگان قصار منسوب به چنگیزخان اطلاق میشده‌است که مانند یاسای چنگیزی، به عنوان یک مأخذ قانون در امپراتوری مغول بدان استناد میشد. فرضیه‌ای ارائه شده‌است که بر اساس آن قوتادغو بیلیگ اویغوری یوسف بلاساغونی، دست‌کم در پدید آمدن عنوانش بر مغولان تأثیر نهاده است و در پدید آمدن قوتادغو بیلیگ چنگیزی نقش داشته (چه بسیاری از آثار مکتوب مغولی تحت تأثیر منابع اویغوری بوده‌اند) ولی از زمان انتشار اثر محمود کاشغری، دیگر تردیدی باقی نمانده که اتباع قراخانیان، خود را اویغور نمی‌دانستند (اگرچه از خط اویغوری استفاده میکرده‌اند) و زبانی که یوسف بلاساغونی بدان می‌نوشته، ترکی اویغوری نبوده‌است بلکه به زبان ترکی خاقانی بوده‌است. از طرفی دیگر غیرممکن به نظر می‌رسد که قوتادغوبیلیگ بغراخان، که روح اسلام به حد اعلای درجه در آن نفوذ کرده‌است، از طرف اویغورهایی که بودایی و مسیحی باقی مانده بودند، مورد قبول قرار گرفته باشد و بعد به نوبهٔ خود از طریق آنان بر مغولان هم اثر گذاشته باشد.

محتوای این اثر ادبی

این کتاب مشتمل بر ۶٬۶۴۵ بیت و در ۸۸ باب تنظیم گردیده‌است و معنی کتاب دانش سعادتبخش است. این کتاب در واقع در بردارندهٔ علم سیاست مدنی و تدبیر منزل، حکمت و علم قدیم است؛ چنان‌که بارتولد آن را با قابوسنامه و برخی دیگر با سیاست نامه قابل مقایسه دانسته‌اند. اشعار آن بر وزن عروضی است و بر وزن شاهنامهٔ فردوسی نوشته شده‌است. ولی در میانه‌های اشعار، اشعاری بر وزن هجایی که بایاتی نامیده می‌شوند نیز دارد.

زبان اثر به رغم وجود پاره‌ای از لغات فارسی و عربی در آن، به‌طور کلی دارای ویژگی‌های ترکی خالص است و از ژانرهای مختلف ادبیات شفاهی و نیز مطالب بر گرفته از منابع عربی، فارسی، چینی و یونانی در آن استفاده شده‌است. کتاب پس از مقدمه که در ستایش پروردگار و نعت حضرت رسول و خلفا و بزرگداشت خاقان زمان و ذکر سبب تألیف آن، وارد متن اصلی می‌شود داستانی است بر اساس پرسش و پاسخ‌های میان چهار قهرمان اصلی و خیالی که هر کدام نمایندهٔ مفهومی مشخص هستند.

این چهار شخصیت عبارت‌اند از:

گون توغدو: فرمانروا که نماینده و سخنگوی قانون و عدالت است.
آی توغدو: وزیر که نماینده و سخنگوی دولت و حکومت است.
اوگدولمیش: فرزند وزیر که سخنگوی عقل است.
اودگورموش: زاهدی که نمایندهٔ قناعت و انزواست.

این داستان با مرگ طبیعی وزیر و فرزندش پایان می‌پذیرد که البته چون این اثر از آن روی که سال‌های واپسین زندگی یوسف سروده شده‌است مشحون از روحیهٔ ناامیدی است.

منبع: ویکی پدیا

آثار ادبیات ترکی پس از اسلام

قوتادغوبیلیگ
دیوان لغات‌الترک
جواهر النحو فی لغات الترک
عتبه الحقایق
دیوان حکمت
قصص الانبیا
اوغوز خان داستانی
چرخ نامه
شیاد حمزه
خواجه دهخانی

درقرن ۱۹ شعر ساده‌تر شد و ترکیبات فارسی اندکی کمتر ولی در این دوره دیگر شاعر بزرگی برنخاست. بزرگترین ایشان غالب لفکوشچالی و اسکودارلی حقی و عارف حکمت و رستم پاشا و نیز واصف اندرونی و لیلی خانم و خواجه فهیم و در نثر شفقت بغدادی و عبدالرحمن سامی پاشاشانیزاده و داوود افندی از معروفترینان هستند. پس از این ادبیات ترکی در آسیای صغیر تحت تأثیر ادبیات فرانسه و در آذربایجان و آسیای میانه تحت تأثیر ادبیات روسی قرار گرفت.

نویسندگان معاصر

در این دوره ادبیات ترکی با تأثیر پذیری از ادبیات اروپا تغییر کرد. عبارات و کلمات فارسی کمتر شد و تأثیرات و عناصر اروپایی و غربی وارد ادبیات ترکی می‌شود. البته این دوره یکی از بهترین دوره‌های ادب ترکی است که دوتن از بزرگترین مفاخر ادیب ترک و حتی جهان بنام‌هایی هم چون ناظم حکمت و اورهان پاموک (برنده جایزه ادبی نوبل۲۰۰۶) را عرضه نمود.