زنان، مد و ادبیات در دوره گذار از امپراتوری عثمانی

فهرست مطالب صفحه

1. بررسی جامعه شناختی زنان، مد و ادبیات در دوره گذار از امپراتوری عثمانی
2. مطالعه تطبیقی مد و تغییرات اجتماعی در رمان های دوره مشروطیت و جمهوری
3. تلاش های غرب گرایانه ی سلطان سلیم سوم
4. تعاریف اخلاقی و مد
5. زنان دکلته پوش

منبع : bianet.org -  برگرفته شده از مقاله نویسنده ترک با کمی ویرایش : مروه کوچوک سارپ

بررسی جامعه شناختی زنان، مد و ادبیات در دوره گذار از امپراتوری عثمانی

رهایی تدریجی زنان در دوره عثمانی از حجاب و چادر، و توانایی آن ها در گذر زمان برای پوشیدن لباس مطابق با خواست خود، آشکار کردن چهره و سرشان، و حتی پیروی از "مد دکلته" در برهه ای از زمان، حتی قشر "روشنفکر" جامعه را نیز ناراحت می کرد.

مطالعه تطبیقی مد و تغییرات اجتماعی در رمان های دوره مشروطیت (عثمانی) و جمهوری

(1923–1940)

معنای واژه نامه ای مد ، اگرچه «وابستگی گسترده ای که جامعه در یک بازه زمانی مشخص نسبت به یک چیز از خود نشان می دهد» تعریف شده، مفهومی است که طیف بسیار گسترده ای را شامل می شود؛ از عادت های غذایی گرفته تا جریان های سیاسی، از دکوراسیون داخلی خانه تا زبان گفتار روزمره و الگوهای رفتاری اجتماعی. این در حالی است که امروزه، مد بیشتر با پوشش و لباس مرتبط شناخته می شود.

تا جایی که افرادی که «نویسنده مد» خوانده می شوند نیز در همین زمینه قلم می زنند و مجلات مد، انتشاراتی دارند که پوشش و لباس را در مرکز توجه خود قرار می دهند. اگر بخواهیم به نحوه ورود مد به زندگی مان نگاهی بیندازیم، می توان گفت که پیش از قرن هجدهم، زمانی که هنوز ابزارهای ارتباطی وجود نداشتند و ارتباط و تأثیرپذیری انسان ها از یکدیگر نسبتاً کم بود، نه تنها در منطقه ما بلکه حتی در اروپا نیز صحبت از مفهومی چون مد به شکل امروزی آن دشوار بود.

تغییر تعریف مد در جامعه

با تغییر عادات زندگی پس از انقلاب صنعتی و افزایش فناوری های تولید و ابزارهای ارتباطی، مد به تدریج در زندگی اجتماعی جای خود را باز کرد. زیرا افراد به لطف ابزارهای تولید پیشرفته، دسترسی آسان تری به کالاهایی که در حوزه علاقه مندی مد قرار دارند، پیدا کردند. همچنین، از همین دوره به بعد، مفاهیمی چون فرد و حقوق او اهمیت یافت، ساختارهای سنتی اجتماعی به تدریج فرو پاشیدند و این عوامل نیز جایگاه مد را در زندگی انسان ها تثبیت کردند.

در ابتدا، مد برای افراد چیزی تجملاتی و مختص طبقات بالا بود، اما به مرور، سایر اقشار جامعه نیز تحت تأثیر آن قرار گرفتند. از این پس، برای افراد از هر طبقه اجتماعی مهم شد که چگونه به نظر می رسند، لباس هایی که می پوشند مد روز است یا از مد افتاده و این پتانسیلی برای  پرورش افراد متخصص در زمینه مد ایجاد کرد.

تلاش های غرب گرایانه ی سلطان سلیم سوم

در کشور ترکیه نیز، با تلاش های غرب گرایانه ی سلطان سلیم سوم و نوآوری هایی که در دربار و اطراف آن دیده شد، برای نخستین بار می توان از یک جنبش مد که وارد زندگی اجتماعی شد، سخن گفت. با فرمان تنظیمات و جنبش های غرب گرایانه در دوران مشروطه (عثمانی) که نهادها و زندگی اجتماعی را هدف گرفت، مد کم کم از مرکز به اطراف گسترش یافت.

در این دوره، مفهوم مد که علاوه بر پوشاک، شامل سلیقه موسیقایی، رسوم، زبان گفتار، فرهنگ عمومی و معماری می شد، تقریباً با غرب زدگی مترادف بود. از همین رو، از اوایل قرن بیستم، روشنفکران نیز بی تفاوت نماندند و مد را به عنوان یک مسئله جامعه شناختی بررسی کردند. آن ها نقش مفهوم مد را در ساخت جامعه مدرن تحلیل کردند و ادبا نیز، در رمان هایشان گاه به ستایش مد پرداختند و گاه واکنش های خود را نسبت به تغییراتی که مد ایجاد کرده، نشان دادند.

تعاریف اخلاقی و مد

حتی نویسنده ای چون حسین رحمی که در رمان های خود داستان هایی «جسورانه» نسبت به زمانه اش روایت می کرد و از دید نظریه پردازان ادبی نمی توان او را «محافظه کار» دانست، در برخی آثارش، مفهوم مد را بی فایده و اتلاف وقت تلقی کرده است.

به ویژه در دوره گذار از عثمانی به جمهوری، چه جریان های مدی که توسط جامعه پذیرفته شده بودند، چه آن هایی که از سوی طبقه حاکم تحمیل شده بودند، در سایر اقشار جامعه نیز واکنش هایی به دنبال داشتند. در این زمینه، پوشش زنان به یکی از بحث برانگیزترین، شاید حتی پر واکنش ترین حوزه های مد تبدیل شد.

این که زنان ابتدا از روبنده، سپس از چادر فاصله گرفتند و به مرور توانستند آن گونه که مایل بودند لباس بپوشند، صورت و سر خود را آشکار کنند، و حتی در دوره ای تابع «مد دکلته» شوند، حتی قشر «روشنفکر» جامعه را هم آزار داد.

زنان دکلته پوش

بسیاری از نویسندگان، شخصیت «زن بد» را در رمان هایشان با الهام از این مد دکلته خلق کردند. در دوران جمهوری، اگرچه دولت تدابیر محدود کننده ای برای پوشش زنان اتخاذ نکرد، اما زن ایده آلی که ساخته شد، شهروندی فداکار بود که وظایف خانه را فراموش نمی کرد، در کنار مرد کار می کرد و جنسیت خود را پنهان می ساخت.

در این ایده آل، جایی برای زن دکلته پوش نبود. تا جایی که ارزش های اخلاقی پذیرفته شده جامعه، برای مدت طولانی بر پایه همین «پوشش دکلته» تعریف شدند. متأسفانه پوشش زن، به یکی از مسائلی تبدیل شد که بیش از هر چیز در ادبیات ترکیه به آن پرداخته و حتی نکوهش شده است.

با این حال، این که بحث های پیرامون مد و پوشش تنها به مسئله زنان مربوط می شود، نگاهی ناقص است. زیرا پس از اعلام جمهوری و با تلاش های مدرنیزاسیون و بازتاب آن در جامعه، مردان نیز درست به اندازه زنان، پوشش و عادات خود را تغییر دادند و مد را دنبال کردند. مردان با تمایل به شیک و آراسته بودن در کنار زنانی که با آن ها هستند، دغدغه موقعیت اجتماعی نیز در دنبال کردن مد برای آنان نقش پررنگی داشت.

به جای خط اتو، گل یقه

جای خط اتو روی شلوار مردان، آهار پیراهن ها، نوع دکمه سرآستین ها و سنجاق هایی که به کراوات های پَهن شان (پلاسترون) می زدند، استفاده از عینک یک چشمی و عصا، گل روی یقه، ساعت مچی، مدل مو و سبیل، جزئیاتی بودند که گاه منجر به بحث می شدند و در رمان های آن دوره در توصیف مردان پیرو مد، اغلب از آن ها استفاده شده است.

چیلِم ترجومان، پژوهشی انجام داده که در ادبیات، جای آن خالی بود و در اثر خود با نام «مد و تغییر اجتماعی در رمان ترکیه (۱۹۲۳–۱۹۴۰)» به بررسی مفهوم مد و تغییر اجتماعی پرداخته است. این بررسی، بر پایه رمان هایی است که در دوره ای نوشته شده اند که با آغاز دوره تنظیمات آغاز و با مشروطه (عثمانی) شتاب گرفته و در فاصله ۱۹۲۳ تا ۱۹۴۰ به اوج خود رسیده بود.

موضوعات پیشنهادی

• ورود رمان به ادبیات ترکیه در دوره تنظیمات عثمانی
• دوره تنظیمات چه دوره ای بود؟
• نویسندگان دوره اول تنظیمات عثمانی
• نویسندگان دوره دوم تنظیمات عثمانی

ترجمان، افزون بر پوشاک، به جریان های مد در معماری به عنوان یکی از جلوه های عینی مدرنیزاسیون، محله هایی که به ویژه در استانبول زندگی در آن ها مد بود، تغییرات وسایل خانه در طول سال ها، گرایش هایی که در دوره ای بر زندگی تفریحی غالب شدند، و حتی عادات مصرف سیگار و مواد مخدر که چگونه با مد وارد جامعه شدند، نگاهی ژرف انداخته و با بررسی شمار قابل توجهی از رمان های آن دوران، تصویری موفق از آن دوره ارائه داده است.

از آنجا که موضوع مد، تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد، می توان گفت که جریان های مد در دوره ای که نویسنده به آن پرداخته، هم زمان لکوموتیو سفر ترکیه به سوی مدرنیته بوده اند.

اثر ترجمان، منبع مرجع مهمی است درباره اینکه این ماجرا و تأثیرات مد بر زندگی مردم، دردهایی که ایجاد کرده، و حتی گاهی موقعیت های طنزآمیزی که به وجود آورده، چگونه در ادبیاتی که آینه جامعه است، بازتاب یافته است.

گردآوری مجله ازمیرتایمز

منبع : bianet.org

برگرفته شده از مقاله نویسنده ترک با کمی ویرایش : مروه کوچوک سارپ