تاریخچه ادبیات ترکیه و نقش کلمات فارسی

نقش کلمات فارسی در زبان ترکی

خلاصه ای از تارخچه ادبیات ترکیه

ادبیات ترکی استانبولی قطعات شفاهی و متون نوشته شده به این زبان را شامل می‌شود که چه در شکل عثمانی چه در اشکال ادبی آن مانند گونه‌ای که امروزه در ترکیه به آن صحبت می شود. زبان ترکی عثمانی بیشتر مجموعه نوشتارهای ، تحت تأثیر فارسی و عربی می باشد که با الفبای ترکی عثمانی نوشته می‌شد.

پس از اسلام بر اثر همه گیری دین جدید و برخورد با ایرانیان و مسلمانان تغییراتی در دین, زبان و سبک زندگی ساکنان ترکیه به وجود آمد و به سرزمین های جنوبیتر مهاجرت کردند. ادبیات ترکی در حقیقت به‌ صورت کتبی از همان دوره به وجود آمد و نخستین کتاب ادبی ترکی Kutadgu Bilig بوده که در قرن یازدهم میلادی به پایان رسیده‌است.

کتاب دانش مقدس

Kutadgu Bili

نوشتهٔ یوسف بلاساغونی (مشهور به یوسف خاص حاجب بلاساغونی)

قوتادغو بیلیگ ( کوتادگو بیلیگ ) نخستین اثر ترکی اسلامی بدست آمده است که در سال ۴۶۲ ه‍.ق-۱۰۶۹م. در بلاساغون و کاشغر، از شهرهای آسیای میانه و از مراکز قلمرو قراخانیان (ایلک خانیان آل افراسیاب) توسط یوسف خاص حاجب بلاساغونی سروده شده است و به قول آرمینیوس وامبری، «نخستین اثری است که به ما امکان می‌دهد که به وضع اجتماعی و اداری ترکان نظری بیندازیم» تألیف دیوان لغات الترک دیگر اثر ترکی اسلامی در قلمرو قراخانیان اثر محمود کاشغری، دو سه سال پس از این کتاب پایان پذیرفته است و در هیچ‌یک اشاره‌ای به دیگری نشده‌است. این دو اثر به زبان ترکی خاقانی که زبان ادبی آسیای میانه و زبان دولتی قراخانیان بوده، نوشته شده‌اند.

واژهٔ قوتادغوبیلیگ در دوران مغول نیز وجود داشته که به مجموعه واژگان قصار منسوب به چنگیزخان اطلاق میشده است که مانند یاسای چنگیزی، به عنوان یک مأخذ قانون در امپراتوری مغول بدان استناد میشد. فرضیه ای ارائه شده است که بر اساس آن قوتادغو بیلیگ اویغوری یوسف بلاساغونی، دست کم در پدید آمدن عنوانش بر مغولان تأثیر نهاده است و در پدید آمدن قوتادغو بیلیگ چنگیزی نقش داشته (چه بسیاری از آثار مکتوب مغولی تحت تأثیر منابع اویغوری بوده اند) ولی از زمان انتشار اثر محمود کاشغری، دیگر تردیدی باقی نمانده که اتباع قراخانیان، خود را اویغور نمی دانستند (اگر چه از خط اویغوری استفاده میکرده اند) و زبانی که یوسف بلاساغونی بدان می نوشته، ترکی اویغوری نبوده است بلکه به زبان ترکی خاقانی بوده است. از طرفی دیگر غیر ممکن به نظر می رسد که قوتادغوبیلیگ بغراخان، که روح اسلام به حد اعلای درجه در آن نفوذ کرده است، از طرف اویغورهایی که بودایی و مسیحی باقی مانده بودند، مورد قبول قرار گرفته باشد و بعد به نوبهٔ خود از طریق آنان بر مغولان هم اثر گذاشته باشد.

محتوای کتاب دانش مقدس

این کتاب مشتمل بر ۶٬۶۴۵ بیت و در ۸۸ باب تنظیم گردیده است و معنی کتاب دانش سعادتبخش است. این کتاب در واقع در بردارندهٔ علم سیاست مدنی و تدبیر منزل، حکمت و علم قدیم است؛ چنان‌که بارتولد آن را با قابوسنامه و برخی دیگر با سیاست نامه قابل مقایسه دانسته‌اند. اشعار آن بر وزن عروضی است و بر وزن شاهنامهٔ فردوسی نوشته شده است. ولی در میانه‌های اشعار، اشعاری بر وزن هجایی که بایاتی نامیده می‌شوند نیز دارد.

زبان اثر به رغم وجود پاره‌ای از لغات فارسی و عربی در آن، به‌طور کلی دارای ویژگی‌های ترکی خالص است و از ژانرهای مختلف ادبیات شفاهی و نیز مطالب بر گرفته از منابع عربی، فارسی، چینی و یونانی در آن استفاده شده‌است. کتاب پس از مقدمه که در ستایش پروردگار و نعت حضرت رسول و خلفا و بزرگداشت خاقان زمان و ذکر سبب تألیف آن، وارد متن اصلی می‌شود داستانی است بر اساس پرسش و پاسخ‌های میان چهار قهرمان اصلی و خیالی که هر کدام نمایندهٔ مفهومی مشخص هستند.

چهار قهرمان اصلی و خیالی در ادبیات ترکیه

1. گون توغدو: فرمانروا که نماینده و سخنگوی قانون و عدالت است.
2. آی توغدو: وزیر که نماینده و سخنگوی دولت و حکومت است.
3.  اوگدولمیش: فرزند وزیر که سخنگوی عقل است.
4.  اودگورموش: زاهدی که نمایندهٔ قناعت و انزواست.

این داستان با مرگ طبیعی وزیر و فرزندش پایان می‌پذیرد که البته چون این اثر از آن روی که سال‌های واپسین زندگی یوسف سروده شده‌است مشحون از روحیهٔ ناامیدی است.

منبع: ویکی پدیا

آثار ادبیات ترکی پس از اسلام

1. قوتادغوبیلیگ
2. دیوان لغات‌الترک
3. جواهر النحو فی لغات الترک
4. عتبه الحقایق
5. دیوان حکمت
6. قصص الانبیا
7. اوغوز خان داستانی
8. چرخ نامه
9. شیاد حمزه
10. خواجه دهخانی

ادبیات ترکیه در قرن نوزدهم

درقرن ۱۹ شعر ساده تر شد و ترکیبات فارسی اندکی کمتر ولی در این دوره دیگر شاعر بزرگی در ادبیات ترکیه برنخاست. بزرگترین ایشان غالب لفکوشچالی و اسکودارلی حقی و عارف حکمت و رستم پاشا و نیز واصف اندرونی و لیلی خانم و خواجه فهیم و در نثر شفقت بغدادی و عبدالرحمن سامی پاشاشانیزاده و داوود افندی از معروفترینان هستند. پس از این ادبیات ترکی در آسیای صغیر تحت تأثیر ادبیات فرانسه و در آذربایجان و آسیای میانه تحت تأثیر ادبیات روسی قرار گرفت.

نویسندگان معاصر ترکیه

در این دوره ادبیات ترکی با تأثیر پذیری از ادبیات اروپا تغییر کرد. عبارات و کلمات فارسی کمتر شد و تأثیرات و عناصر اروپایی و غربی وارد ادبیات ترکی می‌شود. البته این دوره یکی از بهترین دوره‌های ادب ترکی است که دوتن از بزرگترین مفاخر ادیب ترک و حتی جهان بنام هایی هم چون ناظم حکمت و اورهان پاموک (برنده جایزه ادبی نوبل۲۰۰۶) را عرضه نمود.

بنام ترین نویسندگان معاصر ترکیه :

• ناظم حکمت
• تورگوت اویار
• جمال ثریا
• توفیق فکرت
• یحیی کمال
• اورحان ولی
• احمد عارف
• شکوفه نهال

البته شعرای بسیار دیگری هم در این دوره بودند که از نظر اهمیت در ردهٔ پایین‌تری قرار داشتند

رمان نویسان معروف و بنام ترکیه :

• نجاتی جومالی
• عزیز نسین
• اورهان کمال
• هالیکارناس بالیکچیسی
• یاشار کمال
• اورهان پاموک

از شاعران مشهور قرن ۱۷ می توان یحیی افندی و نفعی اهل ارزروم را نام بورد

در سدهٔ هفدهم در ایران ، استرآبادی فرهنگ نامهٔ ترکی و فارسی سنگلاخ را نمظیم کرده و نوشت

از نفعی:

• Husrevi zisan ki hayl-i askerinin her biri
• erdsir u behmen u Efrasyabi ruzegar

درلفظ ترکی:

• خسرو ذی شان کی خیل عسکری نین هر بیری
• اردشیر و بهمن و افراسیاب روزگار

گردآوری مجله ازمیرتایمز