ورود رمان به ادبیات ترکیه در دوره تنظیمات عثمانی

در این مقاله می خوانید

• ورود کتاب رمان به ادبیات ترکیه
• کتاب عشق طلعت و فطنت
• اولین رمانی که با حروف ترکی عثمانی منتشر شد
• شمس الدین سامی کیست؟
• دوره تنظیمات چه دوره ای بود؟
• نویسندگان دوره اول تنظیمات عثمانی
• نویسندگان دوره دوم تنظیمات عثمانی

ترجمه از ترکی استانبولی: س.حمید رابط

ورود کتاب رمان به ادبیات ترکیه

کتاب های رمان با ترجمه های  ساده در سال 1862 از کشور فرانسه وارد ادبیات ترکیه شد

اولین رمان در سال 1862، با نام فنلون با ترجمه یوسف کامیل پاشا به ترکی ترجمه شد. سپس بعد از آن ویکتور هوگو آمد... 10 سال بعد اولین رمان ترک با نام عشق طلعت و فیتنات اثر نویسنده ترک شمس الدین سامی درباره دختر جوانی بود که در نتیجه اجبار والدینش با کسی که نمی خواست ازدواج کرد و در نهایت خودکشی کرد.

پس از شمس الدین سامی ، احمد مدحت، رجائی زاده و محمود اکرم آمدند. بعد از آنها در ادبیات ترکیه آثاری ظاهر شدند که چراغ راهی برای پدید آمدن ادبیات امروز ترکیه شد. برخی از نویسندگان مردم را به منصه ظهور رساندند، برخی از تاریخ آنها، نگرش های سیاسی، برخی هم از تمایلات جنسی ، فرهنگ و خورده فرهنگ های مردم نوشتند. همه آنها منحصر به فرد بودند، همه آنها از "زندگی واقعی" به ما گفتند که به نظر می رسید روی یک میز نوشته شده بود. آنها باعث شدند خواننده ها معنای زندگی را زیر سوال ببرند. اگر فهرستی پیدا کنیم و در رمان غوطه ور شویم، قطعا درس هایی از آن داستان ها فرا میگیریم که چگونه مردم، کشورها، روانشناسی و سیاست تغییر کرده اند. می خواهیم به این تحول بزرگ نگاهی بیندازیم و ورود رمان به ادبیات ترکیه را برسی کنیم به همراه معرفی نویسندگان دوره عثمانی و دوره تنظیمات ، دانشگاهیان، معلمان ادبیات و ناشران، گرداوری شده توسط انتشارات هوریت ترکیه.

کتاب عشق طلعت و فطنت

اولین رمانی که با حروف ترکی عثمانی منتشر شد

Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat (به عثمانی: تعشق طلعت و فطنت) رمانی نوشته توسط شمس الدین سامی، یکی از نویسندگان آلبانی تبار مقیم ترکیه است که آثاری در ژانرهای مختلف تولید کرده است. رمان تعشق طلعت و فطنت از نوامبر 1872 تا تابستان 1873 در روزنامه هادیکا منتشر می شد ولی برای اولین بار در سال 1875 به صورت کتاب منتشر شد. این اثر که داستان عاشقانه ای غم انگیز را روایت می کند، یکی از اولین رمان های ترکی است که به سبک ادبیات غرب نوشته شده و اولین رمانی است که با حروف ترکی عثمانی منتشر شده است.

داستان آکابی، اولین نمونه رمان ترکی ست که توسط وارطان پاشا نوشته شد و در سال 1851 با حروف ارمنی منتشر شد.

در رمان های دوره تنظیمات پرداختن به موضوعاتی مانند بیان جایگاه زن در جامعه، بررسی روابط زناشویی آن دوره، پرداختن به مشکلات ازدواج های نامناسب و صیغه ای رایج است و این مضامین در کتاب تعشق طلعت و فطنت برجسته است. برجسته ترین مضامین رمان تعشق طلعت و فطنت، آموزش و ازدواج زنان بدون دیدن و پیامدهای غم انگیز آن است که در ادامه نیز به کرات به آن پرداخته می شود. در کتاب بر اهمیت عشق و محبت نیز تاکید شده است. نویسنده پیامدهای دردناک ازدواج کور را با تکنیکی ساده و با تحلیل شخصیت عاطفی منعکس می کند. او در رمانتیسم واقع گرایانه سعی می کند زبان گفتاری را به روایت رمان منعکس کند و دیالوگ ها نقش مهمی در رمان دارند.

شمس الدین سامی کیست؟

شمس الدین سامی فراشری (به آلبانیایی: Sami Frashëri)‏ (۱ ژوئن ۱۸۵۰–۱۸ ژوئن ۱۹۰۴) نویسنده، فرهنگ نویس، فیلسوف و نمایشنامه نویس اهل آلبانی بود و چهره برجسته ای در جنبش تجدید حیات آلبانی داشت. شمس الدین سامی اولین رمان با خط ترکی عثمانی را با نام عشق طلعت و فطنت نوشته و منتشر کرد و جایگاه برجسته ای در ادبیات عثمانی به دست آورد و به اصلاح زبان ترکی یاری فراوانی رساند.

دوره تنظیمات چه دوره ای بود؟

نهضت نوگرایی در جامعه و ادبیات در صده ۱۹ عثمانی

دوره تنظیمات دوره 37 ساله امپراتوری عثمانی بین سال های 1839 و 1876 را در بر می گیرد. سلاطین دوره تنظیمات سلطان عبدالمجید و سلطان عبدالعزیز هستند. مهم ترین تحولات این دوره فرمان تنظیم و فرمان اصلاحات است. در این دوره با اینکه ادبیات دیوان را نقد کردند، اما نتوانستند از تأثیر این ادبیات رهایی یابند. مفاهیمی مانند میهن، ملت، حقوق، عدالت و آزادی برای اولین بار در این دوره به کار رفت. 

اولین آثار به معنای غربی در این دوره آغاز شد.  آنها ادبیات را ابزاری برای افزایش آگاهی جامعه می دانستند و اعتقاد داشتند ادبیات به زبان ساده برای افزایش آگاهی جامعه مفید است ، اما این تفکر خیلی هم موفقیت آمیز نبود. دوره تنظیمات پیشرفت بزرگی برای رمان نویسی، نوشتن داستان مدرن، تئاتر، روزنامه نگاری، نقد، خاطره نگاری به شمار می آمد و هنرمندان این دوره لقب دولتمردی را نیز یدک می کشیدند. در این دوره کلاسیک گرایی ها تحت تأثیر رمانس بود. 

در دوره دوم تنظیمات ، رئالیسم و طبیعت گرایی به عنوان جریان های مسلط خودنمایی کردند و ادبیات دیوانی و قالب های منظومی که در دوره اول به کار می رفت، متروک شد. موضوع شعر گسترش یافت ، هنرمندان; از این تفکر که هر چیز زیبا می تواند موضوع شعر باشد دفاع می کردند. تکنیک های رمان و داستان توسعه یافت و در مقایسه با دوره اول، ارائه محصولات ادبی واجد شرایط تری آغاز شد.

نویسندگان دوره اول تنظیمات عثمانی

• ابراهیم شناسی یا شیناسی
• نامیک کمال (نامیق کمال)
• ضیا پاشا
• احمد مدحت
• شمس الدین سامی

ابراهیم شناسی یا شیناسی

ابراهیم شیناسی (به عثمانی: ابراهيم شناسى) (5 اوت 1826، استانبول – 13 سپتامبر 1871، استانبول)، روزنامه نگار، ناشر، شاعر و نمایشنامه نویس ترک. از نویسندگان شناخته شده دوره اول تنظیمات عثمانی است که مترجم نیز بود و نوآوری های زیادی به ادبیات ترکیه ارائه کرده است. او هنرمندی است که اولین مقاله را با نام احوال مقدسه نوشت که در تاریخ ماندگار شد. ابراهیم شناسی اولین روزنامه خصوصی را نیز منتشر کرد.

ابراهیم شناسی یکی از اولین و مهمترین نویسندگان غرب گرا ست که فعالیتش با اعلام تنظیمات ترک در جامعه ترکیه آغاز شد. ابراهیم شناسی که جامعه ترکیه را با شعر سبک غربی آشنا کرد و اولین نمونه از ژانرهای ادبی غربی مانند تئاتر و مقاله را ارائه کرد ، نام مهمی است که با اندیشه ها و آثار بدیع خود ، عرصه ادبیات و روشنفکران زمان خود را تحت تأثیر قرار داد.

نامیک کمال (نامیق کمال)

نامیک کمال (به عثمانی: نامق كمال) (21 دسامبر 1840؛ تکیرداغ - 2 دسامبر 1888؛ خیوس یونان) نویسنده، روزنامه نگار، دولتمرد و شاعر وابسته به جنبش عثمانی جوان است که الهام بخش ناسیونالیسم ترک در آن زمان بود. او شاعری اصلاح طلب بود که برای اولین بار واژه وطن، ملت و آزادی را در ادبیات خود به کار برد.

اولین رمان تاریخی او Cezmi و اولین رمان ادبی وی İntibah است همچنین نویسنده تئاترهای میهن یا سیلیسترا، کودک فقیر، گلنیهال، دردسر سیاه می باشد.

او یک روشنفکر تنظیمی است که به مفاهیم میهن پرستی، آزادی و ملت پایبند بود. او به عنوان کسی که این مفاهیم را وارد زندگی فکری و ادبیات ترکیه کرد، شناخته می شود.

ضیا پاشا

ضیا پاشا (به عثمانی: ضیا پاشا ، انگلیسی: Ziya Pasha؛ 1829 – 1880) مؤلف، مترجم، نویسنده، و سیاستمدار دوره عثمانی. ضیا پاشا کتاب خرابات را که نخستین پیش نویس تاریخ ادبیات ترکی به شمار می رود را نوشت.

ضیا پاشا با نام تولد عبدالحمید ضیاءالدین در استانبول متولد شد. وی سیاستمدار و روشنفکر، روزنامه نگار و شاعر دوره تنظیمات بود. او یکی از مهم ترین دولتمردان قرن نوزدهم در امپراتوری عثمانی و یکی از نویسندگانی بود که بیشترین تألیفات را در ادبیات تنظیمات داشت. او در کنار ابراهیم شناسی و نامیک کمال از جمله روشنفکران عثمانی است که برای اولین بار مفهوم «زندگی غرب» را مطرح کرد.

احمد مدحت

احمد مدحت (به عثمانی: احمد مدحت؛ 1844، Tophane، استانبول - 28 دسامبر 1912، استانبول) روزنامه نگار، نویسنده، مترجم و ناشر عثمانی در دوره تنظیمات بود. احمد مدحت افندی اولین نویسنده واقعاً محبوب ادبیات ترکی بود که سنت بدیع رمان نویسی را ازآن خود کرد. از او به عنوان پرکارترین نویسنده  آن دوران یاد می شود که گاها عنوان ماشین تحریر نیز به او داده شده. او نزدیک به 200 اثر دارد که سی و شش اثر آن رمان است. برخی آثار احمد مدحت شامل: حسن ملا، حسین فلاح، فلاتون بیگ و رکیم افندی، فرشته ای روی زمین، فقط هفده سال دارد می باشد.

احمد مدحت در سال 1870 روزنامه ای به نام عصر (Çağ) منتشر کرد که در شماره اول بسته شد و پس از مدتی با نام بدر ادامه فعالیت داد. روزنامه Tercüman-ı Hakkı را در سال 1878 منتشر کرد که تا سال 1921 به فعالیت ادامه داد و یکی از ماندگارترین و تأثیرگذارترین نشریات در تاریخ مطبوعات عثمانی بوده است. 

شمس الدین سامی

شمس الدین سامی فراشری یکی از بزرگترین زبان شناسان دوره عثمانی است. او بین 1850-1904 زندگی می کرده و اولین رمان خود را با نام عشق طلعت و فطنت (Taaşşuk-u Talat ve Fitnat) نوشت. وی فرهنگ لغت ترکی به نام قاموس ترکی ، قاموس الاعلام و قاموس فرانسوی را نیز نوشت.

شمس الدین سامی با تحصیلات خود پایه های تورکولوژی را در زمان خود پی ریزی کرد. نام او در برخی از لغت نامه های منتشر شده در دوره عثمانی با حروف لاتین به صورت Fraschery نوشته شده است.

نویسندگان دوره دوم تنظیمات عثمانی

• رجایی زاده محمود اکرم
• عبدالحق حمید طرهان
• معلم ناجی
• نبیزاده ناظم

رجایی زاده محمود اکرم

شاعر و نویسنده ترک. رجایی زاده از شاعران و نویسندگان مشهور قرن ۱۹ و ادبیات ترک در دوره عثمانی است. رجایی زاده محمود اکرم در سال ۱۸۴۷ در استانبول به دنیا آمد. پدرش محمد شاکر رجایی افندی، شاعر، خطاط و تاریخ نگار عصر خود و از اعضای نهادهای علمی فرهنگی دوره تنظیمات بود.

رجایی زاده محمود اکرم اولین رمان رئالیستی را به نام عشق ماشین نوشت. نویسنده تئاترهای؛ آفیفه آنجلیک، کسی که زیاد بداند زیاد اشتباه میکند و ووسلات است. در میان رمان های او، محسن بیگ نیز مورد تقدیر قرار گرفت.

عبدالحق حمید طرهان

عبدالحق حمید طرهان یکی از منفردترین شاعران ادبیات ترکیه در دوره دوم تنظیمات عثمانی به شمار میرود. او را پیشگام اصلی جنبش غرب گرایی می دانند.

او در آخرین دوره امپراتوری عثمانی و اولین سال های جمهوری ترکیه آثاری تولید کرد و نامی فعال در تولد ادبیات مدرن است. عبدالحق حمید طرهان که ادبیات تنظیمات، ادبیات سدید، ادبیات ملی و جمهوری را می شناخت، در ادبیات ترکیه به «شاعر اعظم» معروف شد. این عنوان برای اولین بار توسط سلیمان نظیف^* استفاده شد.

* سلیمان نظیف (زاده ۲۹ ژانویه ۱۸۷۰، دیاربکر – درگذشته ۴ ژانویه ۱۹۲۷، استانبول) شاعر، نویسنده و بوروکرات ترک بود که در دوران امپراتوری عثمانی و دوره جمهوری می زیست.

از آثار عبدالحق حمید طرهان می توان به مکبر، مرده، این ها همانند، حجله، گارام، الهام وطن اشاره کرد.

معلم ناجی

معلم ناجی (به ترکی: Muallim Naci) زاده 1849، استانبول، امپراتوری عثمانی - درگذشته 12 آوریل 1893، استانبول، امپراتوری عثمانی، نویسنده، شاعر، معلم و منتقد ترک ، فرهنگ نویس و شاعر دوره دوم تنظیمات عثمانی که اشعاری غربی سروده است. زبانش سنگین اما موفق.

از آثارش: لغتنامه ناجی ، لغتنامه عثمانی که فرهنگی فارسی به ترکی است (استانبول، ۱۹۰۴)؛ کتاب درسی تعلیم قرائت (استانبول، ۱۸۹۳)؛ مجموعه های شعر آتشپاره (استانبول، ۱۸۸۴)، شراره (استانبول، ۱۸۸۵)، فروزان (استانبول، ۱۸۸۶) و سنبله (استانبول، ۱۸۹۰)، یادگار ناجی (استانبول، ۱۸۹۷).

نبیزاده ناظم

به عثمانی: نابع زاده ناظم (زاده ۱۸۶۲ (؟) - درگذشته ۶ اوت ۱۸۹۳) نویسنده ترک عثمانی دوره تنظیمات است.

نبی زاده ناظم که آثاری در ژانرهای شعر، خاطره، داستان، رمان و موضوعات علمی می نوشت، نویسنده کارابیبیک که اولین رمان روستایی واقع گرایانه ترکی محسوب می شود و زهرا، اولین رمان طبیعت گرا، پایان نامه و روانشناختی به زبان ترکی او به شمار می رود.

رمان کارابیبیک او که در سال 1890 منتشر شد، می توان آن را داستانی بلند نامید و این وجه تمایز را دارد که اولین رمان روستایی در ادبیات ترکی باشد. اثری رئالیستی است که او آن را حاکیکییون «اصیل» می نامد. رمان «زهرا» (1896) تلاشی است برای یک رمان روان شناختی. نبی زاده ناظم در این رمان کافه های صنتی تئاتر شهزاده باشی و دعواهای زنانه را با نگاهی واقع گرایانه به تصویر کشیده است. این اثر یک رمان روانشناختی به حساب نمی آید، اما اولین رمان در ادبیات ترکیه به حساب می آید که در آن از عناصر روانشناسی استفاده شده است.

ده اثر برتر از کتابهای بعد از دوره تنظیمات

1. کتاب اینجه ممد
2. کتاب ناتوان در نگه داشتن
3. کتاب موسسه تنظیم ساعت
4. کتاب رمان ذهن آرام
5. کتاب هتل مام میهن (هتل آنایورت)
6. کتاب سیاه
7. کتاب بر خاک های حاصلخیز
8. کتاب مرد ولگرد
9. کتاب عشق ممنوع
10. کتاب نام من سرخ

✔ آثار برتر کلاسیک ادبیات ترکیه

گردآوری مجله ازمیرتایمز ترجمه: س.حمید رابط