روز جهانی حق کپی رایت و فلسفه کپی رایت

خلاصه ای ازفلسفه حق کپی رایت

حق کپی رایت دربرگیرنده مسائل نظری و فلسفی بسیاری است که اساساً به سیاست کپی رایت و دیگر مسائل حقوقی برخاسته از تفسیر و کاربرد نظام‌های حقوقی، از قانون حق کپی رایت مربوط می‌شود. شاید مهم‌ترین و گسترده‌ترین موضوع فلسفی مورد بحث میان متخصصان کپی رایت، هدف آن باشد. در حالیکه برخی نظریات اخلاق عمومی مانند فایده گرایی  را مدنظر قرار داده و تلاش می‌کنند سیاست کپی رایت را از این منظر تحلیل کنند، برخی دیگر جستجوی دلایل اثبات قاطع در نظام‌های کپی رایت موجود را، شیوه خود قرار می‌دهند. رویکرد دیگر هرگونه دلیل اخلاقی برای وجود قانون کپی رایت را رد می‌کند و آن را نتیجهٔ فرایندهای سیاسی (و شاید یک نتیجه نامطلوب) می‌داند. موضوع دیگر، ارتباط بین کپی رایت و دیگر اشکال مالکیت فکری و مالکیت مادی است. بسیاری از متخصصان کپی رایت بر این عقیده‌اند که می‌توان آن را نوعی مال دانست زیرا سبب محرومیت دیگران از مالکیت چیزی می‌شود. اما در مورد اینکه تا چه حد این موضوع اجازه انتقال و خروج دیگر افکار و ادراکات حسی را از حیطه مالکیت مادی می‌دهد اختلاف است. سؤالات فلسفی بسیاری در زمینه حقوق کپی رایت ایجاد می‌شود. سؤالاتی مانند اینکه چه زمان اثری ازاثر دیگر اقتباس شده‌است  یا چه زمان اطلاعات در قالبی محسوس یا مادی در می‌آید.

علمای حقوق اغلب برای اثبات وجود و خصوصیات کپی رایت رویکرد اخلاقی را انتخاب می‌کنند. هرچند ممکن است این رویکرد قدیمی و متحجرانه به نظر آید

به‌طور کلی دلایل اثبات کپی رایت را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. اخلاق گرا
2. وظیفه گرا

اخلاق گرا سعی می کنند حق کپی رایت را به عنوان یک نوع حق یا وظیفه اثبات کنند و همچنین در تلاشند تا دلیلی برای اثبات حق کپی رایت بیابند بر این مبنا که اینطور عمل کردن اخلاقاً درست است.در مقابل، نظریات نتیجه گرا تلاش می‌کند تا حمایت از حق کپی رایت را بر اساس نتایج آن تأیید یا نقد کند و در این راه از ارائه دلایلی که نشان دهندهٔ مطلوبیت این حمایت است، استفاده می‌کند. از نمونه‌های این تئوری، نظریات مشوقانه‌ای است که به مالکیت فکری به عنوان روشی ضروری، برای ایجاد انگیزه در خلق آثار ابتکاری و جدید نگاه می‌کند.

مخالفت با قانون کپی رایت

به طور کلی منتقدین حق کپی رایت به دو دسته تقسیم می‌شوند: آن‌هایی که ادعا می‌کنند مفهوم حق کپی رایت هیچ منفعتی برای جامعه نداشته و همیشه به قدرتمند کردن عدهٔ کمی در جهت بروز خلاقیت خدمت کرده‌است و دسته دیگر کسانی هستند که ادعا می‌کنند رژیم کپی رایت موجود، باید در جهت حفظ ارتباطش با یک جامعه اطلاعاتی جدید اصلاح شود.

در نظر خیلی از منتقدین، مشکل اصلی این است که نظام حق کپی رایت بین‌المللی کنونی، هدف خود را نقض می‌کند. مفاهیم حوزه عمومی و آزادی ذاتی اطلاعاتی، احکامی ضروری برای پدید آورندگان است تا بتوانند بر اساس آثار منتشر شده، آثارخود را تولید کنند. اما این‌ها رفته رفته از بین می‌روند زیرا مدت زمان حق کپی رایت فراتر از زندگی مخاطبانی که آثار اصیل را درک می‌کنند ادامه می‌یابد.

تاثیر دیگر گسترش مکرر مدت حق کپی رایت این است که مولفین معاصر از رقابت با حوزه عمومی گسترده حفظ می‌شوند یعنی زمانی‌که آثار کنونی وارد حوزه عمومی می‌شود اکثراً منسوخ و متروک می‌گردند و این موضوع خطر فروش آثار غیر داستانی را کاهش می‌دهد.

دو مسئله، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، موجب شد کپی‌رایت به یک معضل جدی تبدیل شود. اولاً به دلیل پیشرفت فناوری، امکان تکثیر آثار گوناگون در مقیاس وسیع با هزینه اندک و سرعت بالا فراهم شد و دیگر اینکه تعداد افرادی که به انحای مختلف متکی به درآمد حاصل از تکثیر محصولات قابل‌نسخه برداری هستند (اعم از مؤلفان، تهیه‌کنندگان، عکاسان، روزنامه‌نگاران، ناشران، صحافان، فروشندگان و …) افزایش یافت. به این ترتیب، به مرور زمان، نوعی تناقض در زمینه حقوقی و اخلاقی و به‌تبع آن در حوزه سیاست‌های فرهنگی پدید آمد.

از نظر اخلاقی، دسترسی عموم افراد به هنر و اطلاعات امری مطلوب است و از سوی دیگر، برخی انواع دسترسی، بر خلاف قوانین، و ظاهراً غیراخلاقی است. در حوزه سیاست‌ها، ازیک‌طرف، سالانه میلیاردها دلار صرف تأسیس و مدیریت کتابخانه‌ها می‌شود تا افراد مختلف در اقصی‌نقاط جهان بتوانند به آثار گوناگون دسترسی داشته باشند و از طرف دیگر، دولت‌ها ملزم شده‌اند سازوکارهایی جهت محدودسازی دسترسی عموم به محصولات فرهنگی تدوین کنند.

کنوانسیون برن

کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، که معمولاً به نام کنوانسیون برن شناخته می‌شود، یک موافقتنامه بین‌المللی در خصوص حق تکثیر است که اولین بار در شهر برن در سوئیس در سپتامبر سال ۱۸۸۶ (شهریور ۱۲۶۵ شمسی) تصویب شد.

کنوانسیون برن کشورهای امضاکنندهٔ معاهده را (که در متن معاهده به نام «کشورهای عضو اتحادیه» شناخته شده‌اند) ملزم می‌کند که آثار پدیدآورندگان سایر کشورهای امضاکننده را هم‌چون آثار پدیدآورندگان تبعهٔ خود مورد حمایت کپی‌رایت قرار دهد. این پدیدآورنده کسی است که دارای تابعیت یکی از کشورهای عضو باشد و اگر دارای چنین تابعیتی نیست، اثر خود را برای نخستین بار در یکی از کشورهای عضو اتحادیه منتشر می‌کند یا اقامتگاه وی در یکی از کشورهای عضو اتحادیه است.

فهرست کشورها و مناطقی که کنوانسیون برن را امضا نکرده اند

•  Angola (but joined TRIPS Agreement)
•  Cambodia (but joined TRIPS Agreement and Universal Copyright Convention (Geneva))
•  Eritrea
•  Ethiopia (but joined TRIPS Agreement as observer)
•  Iran (but joined TRIPS Agreement as observer)
•  Iraq (but joined TRIPS Agreement as observer)
•  Kosovo
•  Maldives (but joined TRIPS Agreement)
•  Marshall Islands
•  Myanmar (but joined TRIPS Agreement)
•  Palau
•  Palestine
•  Papua New Guinea (but joined TRIPS Agreement)
•  Seychelles (but joined TRIPS Agreement)
•  Sierra Leone (but joined TRIPS Agreement)
•  Somalia (but joined TRIPS Agreement as observer)
•  South Sudan (but joined TRIPS Agreement as observer)
•  Taiwan (but joined TRIPS Agreement as  Chinese Taipei)
•  Timor-Leste (but joined Universal Copyright Convention (Paris) as observer)
•  Uganda (but joined TRIPS Agreement)

آثاری که مشمول حق تکثیر وحق کپی رایت هستند

حق کپی رایت از «آثار اصیل بدیع» حمایت می‌کند. دسته‌های زیر مثال‌هایی از آثاری هستند که از طریق حق کپی رایت قابل حمایت هستند:

1. آثار ادبی از قبیل کتب تخیلی و غیر تخیلی، داستان‌های کوتاه یا اشعار؛
2. آثار موسیقی از جمله پارتیتور (صفحه نت نویسی) و نیز متن ترانه و نت‌های موسیقی؛
3.  آثار نمایشی از قبیل نمایشنامه‌ها یا دیگر اجراهای نمایشی؛
4.  پانتومیم‌ها، طراحی حرکات موزون (رقص پردازی)،آثار تصویری، مجسمه، گرافیک و تصاویر متحرک؛
5.  نوشته‌های تصاویر متحرک و نیز خود فیلم؛
6.  صداهای ضبط شده
7.  آثار معماری

مدت زمان محافظت حق تکثیر در حوزه‌های قضایی مختلف متفاوت است، طول این مدت به عوامل متعددی بستگی دارد، مانند نوع اثر، اینکه آیا اثر منتشر شده‌است یا خیر یا اینکه اثر به وسیلهٔ شخص به وجود آمده یا کار مشترک است. در ایالات متحده آمریکا این مدت برای اکثر آثار ۷۰ سال بعد از مرگ مالک حق تکثیر است. در ایران این مدت برای آثار عکاسی یا سینمایی ۳۰ سال بعد از نشر اثر می‌باشد و برای دیگر آثار ۵۰ سال بعد از مرگ ناشر است.

برای اینکه حق تکثیر یک اثر را نقض شود این اتفاق باید در کشوری که حق تکثیر برای آن وضع شده روی دهد یا اینکه یک توافق‌نامه دوجانبه یا معاهده بین‌المللی مثل کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری یا توافقنامه کپی‌رایت سازمان مالکیت فکری جهانی اجازه این کار را بدهد. البته استفاده نامناسب غیرقانونی از یک اثر نقض حق تکثیر به حساب نمی‌آید بلکه «ویرایش بی‌اجازه» است.

• درباره مجله ازمیرتایمز

علامت حق تکثیر و حق کپی رایت

قانون حق تکثیر در هر کشوری متفاوت است، در بعضی از کشورها اعلان حق تکثیر همراه با علامت حق تکثیر © باید استفاده شود تا آثار محافظت شوند. تا قبل از سال ۱۹۸۹، تمام آثار منتشر شده در ایالات متحده آمریکا باید دارای یک اعلان حق تکثیر، شامل علامت حق تکثیر © همراه با تاریخ نشر و نام مالک حق تکثیر می‌بودند تا محافظت بشوند ولی شرایط دیگر چنین نیست و استفاده از اعلان حق تکثیر در آمریکا اکنون اختیاری است، با این حال هنوز استفاده می‌شود.

گرد آوری: مجله ازمیر تایمز